Aktualności
10 października 2024
odNOWA pamięci 0.4
Na początku Katarzyna Tośta, która wymyśliła i koordynuje przedsięwzięcie, omówiła założenia projektu oraz przedstawiła członkom Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku w Piotrkowie Trybunalskim osoby wykładowców oraz poszczególne tematy zaplanowane w kolejnych wykładach. Następnie przybliżyła zwyczaje żydowskie związane z ceremonią pogrzebową, odmienną organizacją pochówku zwłok, innym rozplanowaniem przestrzennym cmentarzy (u Żydów ortodoksyjnych ) oraz różnorodnością symboli nagrobnej występującej na macewach czyli żydowskich nagrobkach. Obyczaje te są powszechnie mało znane lub też wiedza o nich jest powierzchowna, a często obrosła w mity, toteż wykład wszyscy zgromadzeni wysłuchaliśmy z wielkim zaciekawieniem.
14 października 2024
Koniec na początku, czyli żydowska sztuka nagrobna
Katarzyna Tośta wprowadziła słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pabianicach w zagadnienia prowadzonego przez siebie projektu „4 kultury – odNOWA pamięci 0.4”, który ukazuje uczestnikom ciągłość i znaczenie kultur z uwzględnieniem religii, obrzędowości, języka, architektury, muzyki, sztuki sakralnej i sepulkralnej, a także w jaki sposób wzajemnie się przenikały i uzupełniały.
Prowadząca zaproponowała rozmowę o judaizmie, ale w sposób szczególny, ponieważ poprzez pryzmat obrzędów pogrzebowych i sztuki nagrobnej.
Podczas prelekcji prowadząca omówiła żydowską symbolikę sepulkralną, począwszy od obyczajów pochówkowych i działalności świętych bractw, przez formy nagrobków (macewa, sarkofag, ohel), aż po ich dekoracje i symbolikę. Poruszono także kwestie akulturacji i wpływu chrześcijańskiej tradycji sepulkralnej.
Przykłady symboli nagrobnych:
- Dłonie w geście błogosławieństwa – dla kohenów.
- Dzban i misa – symbol lewitów.
- Dłoń z monetą – oznaka dobroczynności.
- Otwarte szafy z książkami – dla uczonych i rabinów.
- Korony – symbolizujące Torę, mądrość, szlachetność lub głowę rodziny.
- Świece – na grobach kobiet; złamane świece oznaczają śmierć.
Zwierzęta na nagrobkach mogą symbolizować cechy zmarłych lub odnosić się do ich imion, np.:
- Lew (Arie, Leon), jeleń (Cwi, Hirsz), niedźwiedź (Dow, Ber), wilk (Wolf, Zew), owca (Rachela), gołąb (Taube, Jona), ptak (Cipora, Fejgl).
Symbolika odzwierciedla zarówno wartości religijne, jak i indywidualne cechy zmarłych.
17 października 2024
Bogactwo tradycji kościoła prawosławnego
Spotkanie z księdzem Vasilijem Berkytą, administratorem Parafii Grekokatolickiej w Łodzi, który swój wykład rozpoczął od nawiązania do Wielkiej Schizmy z roku 1054, gdy nastąpił podział świata chrześcijańskiego na Kościół wschodni ze stolicą w Konstantynopolu oraz Kościół zachodni ze stolicą w Rzymie. Wykładowca skupił się na wykazaniu podobieństw i różnic miedzy dwoma kościołami np. innej hierarchii panującej w tych kościołach i związanym z tym zwierzchnictwem. Omówił budowę cerkwi jako budynku z charakterystycznymi elementami i ich symboliką. Przedstawił również główne cechy ikon, wyglądu szat liturgicznych oraz specyfikę liturgii w kościele prawosławnym. Część tej wiedzy była słuchaczom znana wcześniej, lecz liczne zapytania słuchaczy świadczyły o tym, że część zagadnień wzbudziło szczere zainteresowanie. Ważne jest, by wzajemne zrozumienie tego, co nas łączy i tego co jest odmienne stało się pomostem do akceptacji i współpracy.
18 października 2024
Adepci sztuki graffiti w akcji
Pabianicka młodzież ze Szkoły Podstawowej nr16 wzięła udział w zajęciach poświęconych street artowe inspirowanemu tradycyjną wycinanką żydowską i ludową. Spotkanie rozpoczęła część teoretyczna, w trakcie której Michał Arkusiński przybliżył historię graffiti sięgającą lat 60. i 70. XX wieku w Nowym Jorku, poprzez wyłonienie się street artu, po współczesność ze szczególnym uwzględnieniem Banksy’ego i jego szablonów. Kolejnym wątkiem była historia polskiej sztuki ulicy z jej początkiem w latach 80. i szablonem związanym z opozycją antykomunistyczną. Następnie biorący udział w warsztatach powrócili do głównego wątku projektu, a mianowicie do tradycyjnej sztuki żydowskiej, a w tym wypadku wycinaki zwanej „mizrach” w języku jidysz w powiązaniu z tradycyjną wycinanką ludową.
Technika powstawania wycinanki, a szablonu praktycznie niczym się nie różni, ponieważ szablon jest wycinanką w negatywie. Michał Arkusiński czuwał, by jego młodzi podopieczni dobrze przygotowali się do tego działania. Potem daje farba w aerozolu.
21 października 2024
Kalejdoskop sztuki
Każdy z przedstawionych przez Macieja Cholewińskiego twórca wniósł do polskiej kultury własny styl i wrażliwość, które dużym stopniu ukształtowane były przez ich naturalne środowisko narodowe i społeczne. Część artystów pozostawała wierna tradycyjnemu podejściu do sztuki i tworzyła dzieła czytelne dla wszystkich, niezależnie od narodowości. Jednak z Łodzią i jej okolicami związani byli również malarze czy rzeźbiarze, którzy próbowali opisać świat w sposób awangardowy, nowoczesny, wybierając eksperymenty i poszukiwania nowych środków wyrazu. Ceną był oczywiście brak zrozumienia, ostracyzm, niechęć, nierzadko kpiny i złośliwości – od wszystkich. I swoich, i obcych.
Gdzie tkwią korzenie podziałów? W tradycyjnym podejściu do świata czy w radykalizmie towarzyszącym jego zmienianiu? Co powoduje konflikt? Zbyt wielkie przywiązanie do przeszłości czy nadmierna ufność w nową – nowoczesną przyszłość? Co łączyło tradycjonalistów i rewolucjonistów – artystów polskich, żydowskich czy niemieckich?
Po takim wprowadzeniu słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pabianicach zapoznali się z sylwetkami artystów i artystek – polskich, żydowskich, niemieckich oraz przede wszystkim gwiazdy pierwszej wielkości na firmamencie sztuki łódzkiej i światowej Katarzyny Kobro. Wykład był bogato ilustrowany cyfrowymi reprodukcjami prac i materiałów pochodzących ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi oraz zbiorów własnych Macieja Cholewińskiego.
24 października 2024
Artyści z naszej okolicy
Wykład Macieja Cholewińskiego, wygłoszony dla słuchaczy w Pabianicach, stanowił kwintesencję projektu poświęconego wielokulturowości regionu. Prelegent ukazał, jak Żydzi, Polacy, Niemcy i Rosjanie wzbogacali sztuki wizualne, łącząc tradycję z nowoczesnością. Wykład prezentował artystów, którzy wyrażali swoją tożsamość poprzez klasyczne i awangardowe formy, często wywołując kontrowersje.
Przedstawiono sylwetki twórców różnych narodowości, w tym wybitnej Katarzyny Kobro, ukazując przenikanie się tradycji i nowoczesności w ich dziełach. Dzięki cyfrowym reprodukcjom dzieł z Muzeum Sztuki w Łodzi oraz zbiorów prywatnych omówiono dylematy artystów oraz związki i różnice między twórcami różnych kultur. Wykład podkreślał znaczenie tradycji i jej reinterpretacji w kontekście upływu czasu.
24 października 2024
Czym się różni street art od graffiti?
Michał Arkusiński – rysownik komiksów i street artysta, przeprowadził w Piotrkowie Trybunalskim wykład obejmujący historię graffiti i street artu wysnutą z tradycji wycinanki ludowej i tradycyjnej wycinanki żydowskiej „mizrach”. Street art (z ang. sztuka ulicy) to działania artystyczne w przestrzeni publicznej takie jak: graffiti, murale, wlepki, mozaikowe kafelki, rzeźby, drzeworyty. Prelegent opowiedział też o znaczeniu sztuki graffiti w szerzeniu poglądów opozycji antykomunistycznej, sztuce niezależnej i propagandzie.
28 października 2024
Kościół wschodni mniej obcy
Na kolejną wizyta z projektem „4 kultury – odNOWA pamięci 0.4” w Pabianicach przybył ksiądz Vasyl Berkyta, administrator Parafii Greckokatolickiej w Łodzi. Prelegent rozpoczął od przywołania wielkiej schizmy wschodniej – wydarzenia datowanego na 1054 r., po którym nastąpił rozłam w chrześcijaństwie na Kościół wschodni i zachodni. Przybliżył też różnice pomiędzy Kościołem prawosławnym a greckokatolickim, hierarchię w Kościele prawosławnym, obrządek/ryt wschodni. Omawiając świątynie (cerkiew, chram), zwrócił m.in. uwagę na ich budowę zewnętrzną i tak charakterystyczne kopuły („gławy”), a przy ich wnętrzach – podział na 3 części: ołtarz/prezbiterium (miejsce „Święte Świętych”) zawsze skierowany na wschód, nawa – część środkowa świątyni dla wiernych oraz przedsionek. Wiele uwagi poświęcił na ikonostas i znajdujące się w nim „carskie wrota” oraz liczbę i rodzaje umieszczonych na nim ikon. Interesujące były też zagadnienia obrzędowości prawosławia ze szczególnym uwzględnieniem liturgii.
4 listopada 2024
Tradycja żydowska na co dzień
Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pabianicach z Symchą Kellerem – polskim chazanem, kantorem i rabinem porozmawiali o tym, jak wciąż żyją chasydzi, czyli ortodoksyjni Żydzi.
Mężczyźni w trakcie modlitwy używają tefilin – dwie niewielkie, czarne, otwierane szkatułki skórzane o kształcie sześcianu. Umieszcza się w nich zwitki pergaminu z wypisanymi ręcznie przez sofera cytatami z biblijnej Księgi Wyjścia (13,1–10 i 11–16) i Powtórzonego Prawa (6,4–9 i 11,13–21): „Weźcie przeto sobie te moje słowa do serca i duszy. Przywiążcie je sobie jako znak na ręku. Niech one będą wam ozdobą między oczami. Nauczcie ich wasze dzieci, powtarzając je im, gdy przebywacie w domu, gdy idziecie drogą, gdy kładziecie się i wstajecie“. Przy modlitwie okrywają się tałesem – to czworokątny płat tkaniny wełnianej lub jedwabnej, zakończony na 4 rogach frędzlami (zwanymi hebr. cicit), z atarą na dłuższym boku i naszytymi niekiedy 2 czarnymi pasami; przyjął się także zwyczaj chowania w tałesie zmarłych mężczyzn. W trakcie spotkania rabin zaprezentował również szofar –instrument o charakterze liturgicznym, który dla nawiązania do historii ofiarowania Izaaka przez Abrahama, był wykonywany z rogu baraniego. Tradycyjny strój żydowskich chasydów, na który składa się między innymi chałat i sztrajmł noszony podczas szabatu oraz świąt, wywodzi się ze staropolskiego stroju szlacheckiego.
W trakcie spotkania rabin dużo uwagi poświecił obrzędowości powiązanej z następującymi świętami:
Szabat (najważniejsze ze świąt), Nowy Rok, Dzień Pojednania, Sukkot, Simchat Tora (radość Tory), Święta Pielgrzymkowe, Półświęta i posty.
7 listopada 2024
Wielokulturowa historia w świetle zabytków architektury Piotrkowa
Kolejny wykład dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku wygłosiła archeolog dr Anna Nierychlewska. Wśród budynków wymienionych jako spuścizna po Żydach zamieszkałych w Piotrkowie wymienić należy przede wszystkim: Wielką i Małą Synagogę, cmentarz oraz szpital żydowski, w którym obecnie znajduje się Biblioteka Pedagogiczna. Inne budynki związane z działalnością Żydów to dawne huty, zakłady produkcyjne, młyny parowe i drukarnie. Wiele z tych budynków nadal istnieje, choć zmieniło swoje przeznaczenie.
Historia Województwa Łódzkiego obejmuje również okres przebywania w nim Rosjan, a więc oczywistą rzeczą jest, że i prawosławie odcisnęło swoje piętno na architekturze Piotrkowa. Tu wymienić należy Cerkiew przy ul. Słowackiego, dom parafialny, kamienicę przy ul. Dąbrowskiego oraz cmentarz.
Kolejną nacją, która zamieszkiwała w Piotrkowie byli Niemcy, wśród których dominowali ewangelicy. Podobnie, jak i wcześniej wymienione kultury, także i oni zostawili swój ślad w postaci zabytków architektury. Są to: kościół Ewangelicko- Augsburski- przy ul. Rwańskiej wraz z domem parafialnym oraz cmentarz.
14 listopada 2024
Protestanci w środkowej Polsce
Spotkanie z ks. Janem Cieślarem, biskupem Diecezji Warszawskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego zorganizowane dla seniorów z Piotrkowa Trybunalskiego, dotyczyło teologii ewangelickiej, różnic i podobieństw z Kościołem katolickim oraz znaczenia dialogu ekumenicznego.
Duchowny zaczął od przypomnienia, że w 1517 roku Marcin Luter wywiesił 96 tez w Wittenberdze krytykując nadużycia w kościele katolickim, takie jak sprzedaż odpustów. Nazwa „Kościół Ewangelicko-Augsburski pochodzi od złożenia w 1530 roku w Augsburgu dokumentu „Augsburskie Wyznanie Wiary”. Biskup omówił podstawowe zasady ewangelicyzmu: „Jedynie Pismo, Chrystus, Słowo, łaska i wiara”, a także podkreślił znaczenie aktywności społecznej wiernych.
Przybliżył wpływ reformacji na kulturę polską, wspominając m.in. Mikołaja Reja i Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Opowiedział również o strukturze Kościoła Ewangelickiego w Polsce, liczącym ok. 80 tys. wiernych w sześciu diecezjach. Ksiądz mówił również o swojej roli jako biskupa Diecezji Warszawskiej od 2010 roku.
Wykład ciekawy, odebrany został przez słuchaczy z dużym zainteresowaniem.
18 listopada 2024
Pabianice na styku kultur
Pabianicka synagoga stanęła w połowie XIX wieku przy dzisiejszej ulicy Boźnicznej, która zawdzięcza jej nazwę. Była zbudowana z kamienia, co na tamte czasy stanowiło rzadkość. Wnętrze zachwycało oko bogatymi malowidłami autorstwa ludowego artysty Majera Rosensztejna. Żydowską dzielnicą był rejon ulic: Bóźniczej, Kaplicznej, Batorego, Garncarskiej czy Starego Rynku. Żydzi wydawali własną gazetę, prowadzili gimnazjum, gdzie dzieci uczyły się języka hebrajskiego i pobierały nauki religijne. Pabianice były ważnym ośrodkiem życia duchowego. Silna była grupa chasydów – ortodoksyjnych Żydów. Nie brakowało domów nauki, przeznaczonych do studiów religijnych. Liderzy społeczności, jak Yosef Davidowitz, Chanoch Vigdorowitz czy Ya’acov Vigotzki zostali miejskimi radnymi.
W historii Pabianic Niemcy odegrali istotną rolę, szczególnie w XIX i na początku XX wieku, kiedy miasto przeżywało okres dynamicznego rozwoju przemysłowego. Osadnicy niemieccy, przybywający od końca XVIII wieku, znacząco wpłynęli na rozwój tkactwa i przemysłu włókienniczego, który stał się kluczowy dla miasta. Dzięki ich działalności gospodarczej, Pabianice stały się jednym z ważniejszych ośrodków przemysłu w regionie łódzkim.
Niemcy w Pabianicach mieli również własne instytucje społeczne, kulturalne i religijne, w tym parafie ewangelicko-augsburskie, szkoły i organizacje. Ich obecność przyczyniła się do wielokulturowego charakteru miasta, gdzie współistniały różne grupy narodowe i wyznaniowe. Ślady niemieckiego dziedzictwa w Pabianicach można odnaleźć w architekturze oraz w historycznych zapisach dotyczących lokalnych rodzin i przedsiębiorstw.
Rosjanie pojawili się w Pabianicach głównie w XIX wieku, w okresie zaboru rosyjskiego. Stanowili część administracji carskiej, wojska oraz duchowieństwa prawosławnego. Ich obecność wiązała się z próbami rusyfikacji, ale również z budową cerkwi i działalnością instytucji związanych z rosyjskim aparatem państwowym.
25 listopada 2024
Protestanci z naszej okolicy
Na zakończenie projektu bp Jan Cieślar jako proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej św. Piotra i św. Pawła w Pabianicach, zaprosił lokalnych seniorów na spotkanie u siebie w kościele, co spotkało się z pozytywnym odzewem.
Pastor swoje spotkanie rozpoczął od przybliżenia historii osadników niemieckich na ziemi łódzkiej. Podkreślił jak duży był wkład Niemców w życie gospodarcze i kulturalne, a także w rozwój opieki medycznej. Ksiądz wiele swojego czasu poświęcił przybliżeniu historię i współczesności Parafii Ewangelickiej Ewangelicko-Augsburskiej w Pabianicach
28 listopada2024
Obrzędy w tradycji żydowskiej
Ostatni wykład z cyklu „4 kultury- odNOWA pamięci 0,4 ” wygłoszony przez Symchę Kellera, kantora, chazana, rabina, dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Piotrkowie Trybunalskim.
Wykład w szczególny sposób wciągnął i zaciekawił zgromadzonych, został wygłoszony ze swadą i ubogacony śpiewem kantora oraz prezentacją niektórych artefaktów.
Odbiorcy dopisali mimo brzydkiej pogody, a prelekcja trwał o wiele dłużej niż zwykle, nikt ze zgromadzonych nie był znużony ani nie wyszedł w trakcie wykładu.
Na koniec Symcha Keller zaśpiewał dla słuchacza, który obchodził swoje urodziny.
